DYSOCJOWANIE W DUCHOWOŚĆ

PERSPEKTYWA PRAKTYCZKI SOMATIC EXPERIENCING®

REGULACYJNA FUNKCJA DUCHOWOŚCI

Układ nerwu błędnego grzbietowego, będący częścią autonomicznego układu nerwowego, odpowiada m.in. za naszą zdolność do obronnej reakcji zamrożenia i dysocjacji. Są to biologiczne odpowiedzi na sytuacje, gdzie wszystkie inne reakcje obronne (walki lub ucieczki) zawiodły. Wobec tego, co wydaje się nieuchronne, nasze ciało przygotowuje się niejako na śmierć, oszczędzając nam cierpienia i bólu. Przestajemy odbierać sygnały propriocepcyjne, w dużym stopniu przestajemy czuć swoje ciało. U zwierząt reakcja ta ma formę udawania martwego/ej przez znieruchomienie lub zwiotczenie ciała. Drastycznie zwolniają wtedy wszystkie funkcje fizjologiczne. 

Rzadziej mówi się jednak o tym, co dla nas w pracy Somatic Experiencing® jest często kluczem do zrozumienia schematów i strategii obronnych osób, które doświadczyły traumy: układ błędny grzbietowy jest dla nas także oknem do duchowości i poczucia "połączenia z czymś większym". Szczególnie jako dzieci - gdy doświadczamy lub świadkujemy krzywdzie, która jest poza naszymi możliwościami rozumienienia i sprawczości - sięgamy do czegoś wyżej, czegoś ponadludzkiego, wyobrażeniowego, do bezpiecznego miejsca, czy bezpiecznej osoby, do ochrony silniejszej niż krzywda, która nas dotyka. To daje nam możliwość pójścia naprzód, kiedy wydaje się, ze nie ma dokąd pójść. (Tak na marginesie: najpiękniejszy film o tym mechanizmie to "Mój sąsiad Totoro" Studia Ghibli - ogromnie polecam).

Osoby, które doświadczyły traumy (w tym traumy wczesnodziecięcej) stają się zatem często mistrzami/yniami dysocjacji. Do perfekcji mają opanowany jedyny skuteczny mechanizm, który pozwolił im przetrwać najgorsze: rozłączanie się od swojego ciała i udawanie się w myślach w wyobrażeniowe bezpieczne miejsce lub do swojej bezpiecznej osoby. Fakt, że miejsce/ osoba ta znana jest tylko im daje poczucie sprawczości w sytuacjach bez wyjścia. Osoby te w swojej wyobraźni często budują cały równoległy świat, do którego mogą udać się w dowolnym momencie. Bycie "tam na górze" jako mechanizm dysocjacyjny jest potężnym zasobem osób, które doświadczyły traumy. W pracy Somatic Experiencing® nie dążymy do tego, aby tego "równoległego świata" kogokolwiek pozbawiać. Nie zachęcamy, aby były cały czas w pełni obecne i "poczuły wszystko". W przypadku pracy z osobami, które doświadczyły traumy takie działanie będzie miało efekt wręcz odwrotny, przeciążając system i prowadząc je ponownie w wir traumy. 

Chcemy, aby osoby te mogły mieć oba światy do dyspozycji. Wspieramy więc naszych/e klientów/ntki w tym, aby świat realny i świat wewnętrzny zintegrować. Praktykujemy z nimi przecieranie neuronalnych ścieżek, które pozwolą im nabyć podwójną świadomość: móc wędrować w sobie jedynie znane wyobrażeniowe "bezpieczne miejsca" i jednocześnie zauważać, że to się właśnie dzieje. Chcemy, aby mechanizm dysocjacyjny, będący naturalną mądrością ich ciała, która niegdyś pozwoliła im przetrwać, stała się ich dodatkowym zasobem, a nie utrudniała ich codzienne funkcjonowanie. W pracy Somatic Experiencing® z takimi osobami - jeśli nam one na to pozwolą - udajemy się wraz z nimi w ich bezpieczne światy wyobrażeniowe. Dajemy im przestrzeń, aby zwerbalizowali/ły, opowiedzieli/ały, gdzie wędrują gdy przestają być z nami, gdy świadomością oddalają się od swojego ciała. Po czym wspieramy je w uświadomieniu sobie, co pomaga im stamtąd wrócić. Eksplorujemy, w jaki sposób wracają do swojego ciała i do pełnej obecności i stopniowo wzmacniamy świadomy dostęp do tego mechanizmu. Możemy w kontrolowany sposób ćwiczyć z klientem/tką dysocjację i świadome wracanie. Dzięki dużej ilości kontrolowanych powtórzeń w kontekście terapeutycznym potem - w codziennym funkcjonowaniu - osoby te zaczynają zauważać, kiedy "odpływają" i mają łatwiejszy dostęp do ścieżki powrotu.

“SPIRITUAL BYPASSING”

Innym kontekstem, o którym warto wspomnieć o duchowości w kontekście pracy z traumą jest mechanizm tzw. "spiritual bypassing". Często słyszy się w środowiskach rozwoju osobistego slogany zachęcające do przebaczania osobom, od których doznałyśmy/liśmy w przeszłości krzywd. Powołują się one na moralne i duchowe wartości współczucia i przebaczenia. Podejście to całkowicie zaprzecza mądrości naszego ciała, które - zanim wejdzie w etap wzniosłych wartości etycznych - potrzebuje najpierw rozładować traumatyczny ładunek powstały na skutek naruszeń, przemocy i braku sprawczości. Potrzebuje dokończyć reakcję obronną i poczuć, że przeszłość to przeszłość, a teraźniejszość to teraźniejszość. I że teraz obrona siebie jest możliwa, a uzasadniona wściekłość nie zagraża już życiu.

W pracy z posttraumatycznym mechanizmem chronicznej dysocjacji kluczowy zatem będzie bezpieczny kontekt pozwalający na odmrożenie zdrowych impulsów do obrony, ponowne zaufanie do siebie i do tego, że jest dokładnie tak, jak czujemy. I że mamy całkowite prawo czuć złość i wściekłość. Gdy próbujemy przebaczyć, zanim poczujemy wściekłość i pozwolimy jej przez nasze ciało przepłynąć - na chaos wzburzenia i reakcji obronnych nakładamy paraliżującą zdrowe fizjologiczne odruchy warstwę duchowości. To nie jest czas na przebaczenie. Jest taki moment w procesie pracy Somatic Experiencing®, kiedy widzimy, że trauma się rozpuszcza. Ale to wydarza się po dopełnieniu impulsu do walki lub ucieczki. Doświadczanie wściekłości jest częścią procesu leczenia traumy. Nasze serca mają piękną zdolność przyjmowania także bólu naszych oprawców, rozumienia ich i odczuwania wobec nich współczucia. Ale - aby ten ludzki potencjał nam służył zamiast mieć na nas działanie destruckyjne - pierwszym krokiem powinien być zawsze kontakt ze zdrową złością i dopełnienie fizjologicznych reakcji walki lub ucieczki. Aby pojawiło się miejsce na przebaczenie, najpierw konieczne jest miejsce na złość.

Bibliografia:

Materiały edukacyjne i notatki własne z trzech lat szkolenia Somatic Experiencing®

Peter Levine, Ann Fredrick, “Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy”, Czarna Owca 2022

Bessel van der Kolk, “Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy”, Czarna Owca 2023

Pat Ogden, Janina Fisher, “Psychoterapia sensomotoryczna”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2015